Bitwa o Monte Cassino, nazywana także Bitwą o Rzym, to jedno z najbardziej znaczących starć podczas II wojny światowej. Rozegrała się ona na początku roku 1944 i była kluczowym momentem dla kampanii włoskiej. Wielu zna historię czterech krwawych bitew, które doprowadziły do przełamania niemieckiej Linii Gustawa i otwarcia drogi do Rzymu. Jednak niewiele osób zdaje sobie sprawę z kilku mniej znanych aspektów tego zaciętego konfliktu, które rzucają światło na jego wyjątkowy charakter.
Pierwszym interesującym faktem jest rola, jaką odegrały różnorodne narodowości w trakcie walk o Monte Cassino. Niemiecki garnizon, broniony na pozycjach od grudnia 1943 do maja 1944 roku, nie był złożony wyłącznie z żołnierzy niemieckich; składał się również z Austriaków, Ukraińców walczących w ramach SS-Galizien oraz przedstawicieli innych narodowości. Była to mieszanka kulturowa, która miała swoje odzwierciedlenie także w zmiennym morale i zdolnościach bojowych tych oddziałów.
Po drugiej stronie, siły alianckie były jeszcze bardziej zróżnicowane. Dowodzone przez generała Harolda Alexandera, skupiały pod swoimi sztandarami Amerykanów, Brytyjczyków, Kanadyjczyków, Nowozelandczyków, Hinduskich Gurkhów, Francuzów z Maroka oraz oczywiście żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Polskie wojska, które odegrały decydującą rolę w ostatecznym zdobyciu wzgórza, były reprezentowane przez 2. Korpus Polski pod dowództwem generała Władysława Andersa. Ich udział nie tylko przyczynił się do zwycięstwa, ale miał także ogromne znaczenie symboliczne dla polskiego narodu w dążeniu do odzyskania niepodległości.
Według niektórych źródeł, w rejonie klasztoru na Monte Cassino mogła się znajdować część zrabowanego przez nazistów majątku. Dokumenty wskazują, że Niemcy wykorzystywali klasztor jako składnicę dzieł sztuki i innych kosztowności zagrabionych w całej Europie. Choć ta kwestia jest dyskusyjna i usłana hipotezami, istnieją świadectwa wskazujące na to, że mogło tak być. A jednak, podczas zaciekłych ataków alianckich bombardowań, klasztor został niemal zupełnie zniszczony, a jego skarby — jeśli rzeczywiście tam były — przepadły bez wieści.
Wyjątkowym momentem w trakcie bitwy było również bombardowanie klasztoru przez alianckie siły powietrzne. Nastąpiło to mimo wcześniejszych zapewnień, że zabytek zostanie oszczędzony. Decyzja ta była kontrowersyjna nie tylko ze względów kulturowych, ale również militarnych. Alianci zdecydowali się na taki krok, sądząc, że klasztor służy Niemcom jako obserwatorium artyleryjskie — co samo w sobie było przedmiotem kontrowersji, gdyż niektórzy historycy argumentują, że struktura nie była wykorzystywana w taki sposób aż do momentu bombardowania. Niezależnie od tego, niemieckie wojska wykorzystały ruiny klasztoru, aby zbudować jeszcze silniejsze pozycje obronne.
Kampania włoska, a w szczególności bitwa o Monte Cassino, przyniosła również kolejny, często pomijany fakt. Starcie to miało bardzo duże znaczenie dla przyszłości wojennej kampanii na frontach europejskich, ponieważ związane z nim napięcia wpłynęły na stosunki między aliantami zachodnimi. Walki pod Monte Cassino, gdzie strategie i decyzje były przedmiotem gorących dyskusji, zrodziły pewne napięcia między dowódcami, przede wszystkim między angielskimi i amerykańskimi.
Sam cmentarz wojenny, który znajduje się w pobliżu, jest świadectwem międzynarodowego charakteru walk o Monte Cassino. Znajdują się na nim groby żołnierzy wielu narodowości, w tym również tych z 2. Korpusu Polskiego, dla których „cmentarz wojenny to kawałek Polski na obcej ziemi”.
Jak pokazuje historia, bitwa o Monte Cassino nie tylko była jednym z najbardziej krwawych starć II wojny światowej, ale i stała się przykładem wielonarodowego wysiłku w walce przeciwko siłom Osi. Efekty tych walk, choć kosztowne, pozwoliły na kroki, które miały zdecydować o losach wojny i przyszłej Europie. Historia bitwy o Monte Cassino uczy nas o sile i ofiarności żołnierzy, którzy pomimo różnic zdołali wspólnie walczyć w obliczu niewyobrażalnych trudności. Jest to przesłanie, które pozostaje aktualne nawet po wielu latach od tamtych wydarzeń.